Resmi Gazete Tarihi: 06.04.2004 Resmi
Gazete Sayısı: 25425
ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞTIRILMA
USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK
BİRİNCİ KISIM
Genel Hükümler
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1 —Bu Yönetmeliğin amacı, çocuk ve genç
işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal
gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışma şekillerinin
esaslarını belirlemek ve ekonomik istismarlarını önlemektir.
Kapsam
Madde 2 —Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş
Kanununun 71 inci maddesi gereğince, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç
işçiler bakımından yasak olan işler ile 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını
tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını
bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif
işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Dayanak
Madde 3 —Bu
Yönetmelik, 10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanununun 71 inci maddesine dayanılarak
hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 —Bu Yönetmelikte geçen;
Bakanlık : Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığını,
Müfettiş : Baş iş müfettişi, iş
müfettişi ve yetkili iş müfettişi yardımcılarını,
Genç işçi : 15 yaşını
tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiyi,
Çocuk işçi : 14 yaşını
bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi,
Hafif iş : Yapısı ve
niteliği itibariyle ve yerine getirilmesi sırasındaki özel koşullara göre;
a) Çocukların gelişmelerine veya
sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan,
b) Okula devamını, mesleki eğitimini
veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim programına katılımını ve bu
tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işleri,
(Mülga tanım: RG-21/2/2013-28566)
ifade eder
İKİNCİ KISIM
Çocuk ve Genç İşçilerin
Çalıştırılabilecekleri ve Çalıştırılamayacakları
İşler ile Çalışma Koşulları
BİRİNCİ BÖLÜM
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri
ve Çalıştırılamayacakları İşler
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma
Esasları
Madde 5 — Çocuğun ve genç işçinin işe
yerleştirilmesinde ve çalışması süresince güvenliği, sağlığı, bedensel,
zihinsel, ahlaki ve psikososyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve
yetenekleri dikkate alınır.
Çocuk ve genç işçiler, okula devam
edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel olmayacak, meslek
seçimi için yapılacak hazırlıklara ya da yetkili makamlar tarafından
yeterliliği kabul edilen mesleki eğitime katılmasına engel olmayacak işlerde
çalıştırılabilirler.
İşverenler çocuk ve genç işçilerin
tecrübe eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler konularında bilgisizlik veya
tamamen gelişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişmelerini, sağlık ve
güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karşı korunmalarını
temin edeceklerdir.
(Değişik fıkra: RG-21/2/2013-28566) Çocuk işçilerin çalışmasına izin
verilen hafif işler Ek-1’de, genç işçilerin çalışmasına izin verilen işler
Ek-2’de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin
çalıştırılabileceği işler Ek-3’te belirtilmiştir.
(Ek fıkra: RG-21/2/2013-28566) Çocuk işçiler Ek-1’de, genç işçiler
Ek-1 ve Ek-2’de ve 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler
ise Ek-1, Ek-2 ve Ek-3’te yer alan işler dışında çalıştırılamaz. (Ek
cümle: RG-25/10/2013-28802) Ancak, 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı
Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarından
mezun olan meslek sahibi 16 yaşını doldurmuş genç işçiler; sağlığı, güvenliği
ve ahlakının tam olarak güvenceye alınması şartıyla bu Yönetmeliğin eklerinde
belirtilen sınırlamalara bağlı kalmaksızın ihtisas ve mesleklerine uygun
işlerde çalıştırılabilirler.
(Ek fıkra: RG-21/2/2013-28566) Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak
müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme
işlerinde, alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan
satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan
ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması
işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü
ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve
soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına
yol açan maddeler ile yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara
maruz kalınması ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta
durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen
işlerde, eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına
dönmesine imkan sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve
psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği,
güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma
ve tahsilat işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci
fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18
yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz.
İKİNCİ BÖLÜM
Çalışma Koşulları
Çalışma Süreleri ve Ara Dinlenme
Süreleri
Madde 6 —Temel eğitimini tamamlamış ve okula
gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada 35 saatten
fazla olamaz. Ancak, 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve
haftada kırk saate kadar arttırılabilir.
Çocuk ve genç işçilerin günlük
çalışma süreleri, 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat
dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.
Okula devam eden çocukların eğitim
dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla
günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde
çalışma süreleri birinci fıkrada belirtilen çalışma sürelerini aşamaz.
İki saatten fazla dört saatten az
süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde
çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi
zorunludur.
Günlük Çalışma Süresinden Sayılan
Haller
Madde 7 —4857 sayılı İş Kanununun
66 ncı maddesine göre çalışma süresinden sayılan
hallerin yanısıra;
a) İşverenin vermesi gereken
eğitimlerde geçen süreler,
b) İşverenin işyeri dışında
gönderdiği kurslar ve toplantılarda geçen süreler ile yetkili kurum ve
kuruluşlar tarafından düzenlenen mesleki eğitim programlarında geçen süreler,
c) Ulusal ve uluslararası kurum ve
kuruluşlar tarafından çalışan çocuk ve gençler ile ilgili olarak düzenlenen
konferans, kongre, komisyon ve benzeri toplantılara temsilci olarak katılmaları
nedeniyle işlerine devam edemedikleri süreler,
çalışma süresinden sayılır.
Hafta Tatili
Madde 8 —Çocuk ve genç işçilerin hafta tatili
izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş
karşılığı olmaksızın ödenir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil
Madde 9 —Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram
ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler
bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Yıllık Ücretli İznin Kullandırılması
Madde 10 —Çocuk ve genç işçilere verilecek
yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz
kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç
işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.
Okula veya eğitime devam eden çocuk
ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer
eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.
ÜÇÜNCÜ KISIM
İşverenin ve Devletin Yükümlülükleri
BİRİNCİ BÖLÜM
İşverenin Yükümlülükleri
Çocuk ve Genç İşçileri
Çalıştıramayacak İşverenler
Madde 11 —Çocuk ve genç işçileri;
a) Çocuklara karşı işlenmiş
suçlardan hüküm giyen,
b) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm
giymiş olan,
işveren veya işveren vekilleri
çalıştıramazlar.
İş Sözleşmesi ve Belge Yükümlülüğü
Madde 12 —İşveren;
a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya
vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler
ve alınan önlemler hakkında bilgi verir.
b) Okula devam eden çocuk ve genç
işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge ister. Bu
belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder.
c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya
vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.
İşverenin Eğitim ve Diğer
Yükümlülükleri
Madde 13 —İşveren, çocuk ve genç işçilere,
çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları
ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir.
İşveren, çocuk ve genç işçinin işe
başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik
olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hususları
göz önünde bulundurmalıdır;
a) İşyeri ve işin yapıldığı yerin
uygunluğu ve tanzimi,
b) Kullanılan
iş ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri,
c) İş organizasyonları,
d) Çocuk ve genç işçilere verilen
eğitimin ve talimatların düzeyi.
Değerlendirmeye göre çocuk ve genç
işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk
tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması
gerekmektedir.
İKİNCİ BÖLÜM
Devletin Yükümlülükleri
Eğitim
Madde 14 —Bakanlık;
a) Çalışan çocuk ve gençlerle ilgili
konularda ailelerin, işçi ve işveren sendikalarının, meslek kuruluşlarının,
işverenlerin, toplum ve bireylerin duyarlılaştırılması ve bilgilendirilmesi
amacıyla seminer, toplantı, konferans, sempozyum benzeri eğitim
programları düzenler, bu amaçla kitap, broşür, dergi yayınlar ve eğitim
materyali hazırlar.
b) Çalışan çocuk ve gençlere yönelik
olarak çalışma ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, yasal hakları ve benzeri
konularda eğitim seminerleri düzenler ve çalışan çocuk ve gençlerin bu
programlara katılımının sağlanması için gerekli tedbirleri alır.
c) Çocuk ve genç çalıştırılan
işyerlerinde ve işlerde, kontrol ve denetim yetkisi bulunan kurum ve
kuruluşlarda konu ile ilgili çalışanlara bu konudaki mevcut yasal düzenlemeler
ve bunların uygulanması ile gerekli diğer hususlarda eğitim semineri verir.
İnceleme-Araştırma
Madde 15 —Bakanlık, çocuk çalıştırılan
işyerlerinde ve işlerde, çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları, fiziksel,
zihinsel, sosyal ve mesleki gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği koşulları ve
çalışma ilişkileri konularında inceleme ve araştırmalar yapar. İnceleme ve
araştırmalar ile elde edilen bulguları, sorunları ve çözüm yollarını içeren
bilgileri yayınlar.
Koordinasyon ve İşbirliği
Madde 16 —Bakanlık, çocuk ve genç işçiler ile
ilgili kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve işveren kuruluşları, meslek
kuruluşları, üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapar ve bu
kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlar.
Yürürlük
Madde 17 —Bu Yönetmelik yayımı tarihinde
yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 18 —Bu Yönetmelik hükümlerini Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanı yürütür.
Ek-1
Çocuk İşçilerin
Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler
1. Düşme ve yaralanma tehlikesi
olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek
toplama işleri,
2. Kümes hayvanları besiciliğinde
yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,
3. Esnaf
ve sanatkarların yanında satış işleri,
4. Büro hizmetlerine yardımcı işler,
5. Gazete, dergi ya da yazılı
matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),
6. Fırın, pastane, manav, büfe ve
içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,
7. Satış eşyalarına etiket
yapıştırma ve elle paketleme işleri,
8. Kütüphane, fuar, panayır ve sergi
yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),
9. Spor tesislerinde yardımcı işler,
10. Çiçek satışı, düzenlenmesi
işleri.
Ek-2
Genç İşçilerin
Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Meyve ve
sebze konserveciliği, sirke, turşu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze
suları imalatı işleri,
2. Meyve ve
sebze kurutmacılığı ve işlenmesi işleri,
3. Helva, bulama, ağda, pekmez
imalatı işleri,
4. Kasaplarda yardımcı işler,
5. Çay işlemesi işleri,
6. Çeşitli kuru yemişlerin
hazırlanması işleri,
7. Küçükbaş hayvan besiciliğinde
yardımcı işler,
8. Süpürge ve fırça imalatı işleri,
9. Elle yapılan ağaç oymacılığı,
kemik, boynuz, kehribar, lüle taşı, Erzurum taşı ve diğer maddelerden süs
eşyası, düğme, tarak, resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eşya imalatı işleri,
10. Toptan ve perakende satış mağaza
ve dükkanlarında satış, etiketleme ve paketleme işleri,
11. Büro işyerlerinde büro işleri ve
yardımcı işler,
12. İlaçlama ve gübreleme hariç
çiçek yetiştirme işleri,
13. İçkili yerler ve aşçılık
hizmetleri hariç olmak üzere hizmet sektöründeki işler,
14. Diğer giyim eşyası, baston ve
şemsiye imalatı işleri,
15. Yiyecek maddelerinin imalatı ve
çeşitli muamelelere tabi tutulması işleri,
16. Yorgancılık, çadır, çuval,
yelken ve benzeri eşyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın diğer hazır eşya
imalatı işleri,
17. Sandık, kutu, fıçı ve benzeri
ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamıştan sepet ve benzeri eşya imalatı
işleri,
18. Çanak, çömlek, çini, fayans,
porselen ve seramik imaline ait işler (fırın işleri ve silis
ve quarts tozu saçan işler hariç),
19. El ilanı dağıtımı işleri,
20. Cam, şişe, optik ve benzeri
malzeme imalathanelerinde üretime ilişkin işler (fırın işleri ve silis
ve quarts tozu saçan işler, ısıl işlem, renklendirme ve kimyasal
işler hariç),
21. Bitkisel ve hayvansal yağların
üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin işler (karbon sülfür
gibi parlayıcı veya tahriş edici çözücülerle yapılan prine veya
benzeri yağlı maddelerin ekstrasyon yoluyla yağ üretimi
işlerinde ekstrasyon kademeleri hariç),
22. Pamuk, keten, yün, ipek ve
benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve
kolalama tezgahlarından ve boyama ile ilgili işlemlerden bölme ile
ayrılmış ve fenni iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane ve
dokuma hazırlama işleri,
23. Balıkhane işleri,
24. Şeker fabrikalarında üretime
hazırlamaya yardımcı işler,
25. Araçsız olarak 10 kg’dan fazla
yük kaldırılmasını gerektirmeyen torbalama, fıçılama, istifleme ve benzeri
işler,
26. Su bazlı tutkal,
jelatin ve kola imali işleri,
27. Sandal, kayık ve emsali küçük
deniz araçlarının imalatı ve tamiratı işleri (boya ve vernik işleri hariç).
Ek-3
(Başlığı ile birlikte değişik:
RG-21/2/2013-28566)
16 Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını
Bitirmemiş Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Toprağın pişirilmesi suretiyle
imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru, pota, künk ve benzeri
inşaat ve mimari malzeme işleri.
2. Kurutma ve yapıştırma işleri,
kontrplak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni
tahta imali işleri ile emprenye işleri.
3. Parafinden eşya imali işleri.
4. Kuş ve hayvan tüyü kıllarının
temizlenmesi, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer işler.
5. Plastik maddelerin
şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri. (PVC’nin imali ve
PVC’den mamül eşyaların yapımı hariç)
6. Mensucattan hazır eşya imali
işleri (Perde, ev tekstili, otomobil ürünleri ve benzerleri).
7. Kağıt ve odun hamuru
üretimi işleri.
8. Selüloz üretimi işleri.
9. Kağıt ve kağıt
ürünlerinden yapılan her türlü eşya ve malzemenin imali işleri.
10. Zahire depolarındaki işler ile
un ve çeltik fabrikalarındaki işler.
11. Her türlü mürekkep ve mürekkep
ihtiva eden malzeme imali işleri.
